Salgın hastalıklar üzerine kısa bir tarihi bakış

Bu hafta ki yazımızda Dünya’yı saran Covid-19 salgını ile aktüel hale gelen salgınlarla ilgili geçmişten günümüze bazı önemli ve kısa bilgiler vermeye çalışacağız.

Tarih boyunca veba,kolera,Rus Gribi ve İspanyol Gribi gibi ‘’pandemi salgınlar’’dünyada milyonlarca insanın ölümüne neden oldu.İnsanlık tarihinin en öldürücü pandemilerinden ikisi;veba ve kolera’dır.

Tarihte ilk büyük veba salgını M.Ö 430’da Atina’da görüldü.’’Atina Vebası’’olarak adlandırılan bu salgında Atina halkının yüzde 30’u hayatını kaybetti.

Tarihte yaşanmış diğer pandemiler üzerine de kısaca bilgi vermek istiyorum.

Kara Veba

 1347-1351 yılları arasında Avrupa nüfusunun 1/3’ü öldü.Salgından önce 450 milyon olan dünya nüfusu 350 milyona düştü.Asya'nın güney batısından başlayarak 1340'lı yılların sonlarında Avrupa'ya ulaştı. Hastalığın, farelerin taşıdığı pirelerin insanları ısırmasıyla veya insandan insana bulaştığı biliniyor.

  Veba tarihçisi Robert Gottfied'e göre, "Kara ölüm olmasaydı, Avrupa tozlu ve ağaçsız Etiyopya'ya dönüşecekti". Gerçekten de birkaç istisna dışında,Avrupa'nın büyük ormanları veba salgınından sonra ortaya çıkmıştı.

 HIV/AIDS

AIDS,HIV etkeni nedeniyle insanlarda bağışıklık sisteminin çökmesine neden olan bulaşıcı bir hastalık.AIDS sözcüğü,İngilizce Acquired Immune Deficiency Syndrome (Edinilmiş Bağışıklık Eksikliği Sendromu) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. HIV(İnsan bağışıklık yetmezliği virüsü), bağışıklık sistemine yavaş yavaş nüfuz ederek vücudun enfeksiyonlara karşı direncini yok eder ve bireyi çeşitli rahatsızlıklara karşı korunmasız hale getirerek sonunda ölümüne sebebiyetverir. AIDS, HIV enfeksiyonunun son aşamasıdır ve bu süreçte ölümcül enfeksiyonlara ve kansere sıklıkla rastlanır.Kanında HIV taşıyan kişiye HIVpozitif  denir. Kavram bütünlüğü sağlamak açısından yaygın olarak HIV/AIDS birleşik terimi kullanılır.Dünya üzerinde bugüne kadar 39 Milyon kişinin bu hastalıktan hayatını kaybettiği bilinmektedir.

 İspanyol Gribi

İspanyol gribi ya da İspanyol nezlesi, 1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır.

İspanyol Gribinin bir özelliği, zayıf, yaşlı ve çocuklardan çok, sağlıklı genç  erişkinleri etkilemiş olmasıdır.

Birinci Dünya Savaşı'nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına almış, hatta kimi tarihçilere göre dört yıl süren savaşın sona ermesinde önemli bir etken olmuştur.

 Türkçede 1918'den itibaren "İspanyol Nezlesi" sözcük grubu kullanılmıştır.Yıllar sonra açılan bazı toplu mezarlardan alınan örnekler sonucunda domuz gribine 

sebep olan H1N1 virüsünden (birkaç ufak farklılık haricinde aynı)kaynaklandığı anlaşılan hastalık, İngilizce'den tercümeden dolayı "İspanyol

Gribi" olarak anılmaya başlanmıştır. Bu hastalığa "İspanyol gribi’’ denmesinin sebebi dünyada birinci Dünya Savaşı yıllarının kamuoyundan yeni bir hastalık salgınının saklanmasına rağmen ilk olarak İspanya kamuoyunda tartışılmaya başlamasıdır yani İspanya bu hastalığın ortaya çıktığı veya en yoğun olduğu yer değil; bu hastalığın bir salgın olduğunun tespit edildiği yerdir.Bu salgın sebebiyle 50 Milyondan fazla insanın öldüğü bilinmektedir.

 Asya Gribi

Asya gribini “A “sınıfı virüsü meydana getirir. 1957 yılında Çinden başlayarak,Uzak doğuya daha sonra da Avustralya, Amerika ve Avrupa’ya yayılmış olmasından ötürü bu adla anılmaktadır.

Bu büyük salgında, ABD’de 40 milyon insanın Asya gribine yakalandığı ve 8000 kişinin öldüğü bilinmektedir.

 Asya gribi bulaşıcı bir hastalık olup, genelde dört yılda bir salgın olarak ortaya çıkmaktadır. Zamanla virüsün yüzeyindeki protein yapısı değişerek yeni suşlar(soylar ) oluşmakta ve bunlar yeni salgınlara neden olmaktadır. Yani Asya gribinin virüsleri özelliklerini değiştirebilmektedir. Virüsün özelliklerini değiştirmesi bu hastalığa karşı geliştirilen aşının etkisini kısıtlamaktadır.

Kolera

Kolera, Vibrio cholerae isimli bakterinin neden olduğu bağırsak enfeksiyonuna bağlı olan, akut ve şiddetli ishal ile seyreden bir hastalıktır.

 1817′ de Japonya’da, 1826′ da Moskova’da, 1831′ de Berlin’de, Paris’te ve Londra’da salgınlar başlamıştır. Sonrasında Londra’dan göçmenlerle Kanada’ya ulaşan salgınlar birçok insanın ölümüne neden olmuş, ve ardından 1892 yılında Hamburg’da salgın yapmıştır.

 Tarihte ülkemizdeki en büyük kolera salgını 1912-1913 Balkan Savaşları

 sırasında yaşanmıştır, ordu personeli ve muhacirler arasında ciddi zayiata sebep olmuştur.

 Bu salgın sayesinde Dünya üzerinde 2 milyondan fazla insanın öldüğü bilinmektedir.

Rus Gribi

1729-1730, 1732-1733, ve 1781-1782 yıllarında ortaya çıkan salgınlar içinde en şiddetlisi ve sonuncusu olmuştur.

Asya kıtasında özellikle Rusya’yı etkisi altına almış. 19. yüzyılda ki büyük salgınlar ise 1889-1890 ve 1900 yıllarına rastlamış.

 Dünya üzerinde 1 milyondan fazla insanın ölümüne neden olmuştur.

Domuz Gribi

Domuz gribi, Orthomyxoviridae ailesinden, herhangi bir virüs  tarafından oluşmuştur.Domuzlarda oluşan virüse çok benzediği için adına Domuz Gribi  denmektedir.Hastalık tıp alanında İngilizce swine influenza virus

kelimelerinin baş harflerinin bir araya getirilmesiyle kısaca SIV olarak adlandırılır. Bilinen tüm SIV tipleri ya Influenza virus A (çoğunlukla) ya da Influenza virus C (ender) tipindedir.

 Aşısı bulunmaktadır.2009 salgınına neden olan virüs, influenza A virüsünün alt türlerinden biri olan H1N1'dir.

Kümes hayvanları ve domuzlar ile yakın temasta çalışan kişiler,özellikle korumasız bir şekilde temasta bulunanlar, eğer hayvan insana bulaşabilen bir virüs taşıyorsa enfeksiyon kapma riski altındadır. Buna karşılık, hastalıklı bir hayvanın eti uygun bir şekilde pişirildiği zaman herhangi bir risk arz etmemektedir. SIV, insandan insana bulaşabilecek şekilde yapısını değiştirebilmektedir. 2009 yılındaki domuz gribi vakalarının bu tip bir virüs tarafından oluştuğu belirtilmektedir.

 Dünya üzerinde yaklaşık 300 bin insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur.

 Büyük Londra Vebası

 Büyük Londra Vebası, 1665 –66 yılları arasında İngiltere Krallığı'nda yaşanmış son büyük epidemiktir. Büyük Veba 100.000 kişiyi, yani Londra nüfusunun yaklaşık

 15'ini öldürmüştür.

 1847 Tifüs Epidemisi

Tifüs, Rickettsia  bakterilerinin etken olduğu bulaşıcı hastalıktır. Neden olan etken bakteriler hücre içinde yaşama özelliği gösterirler, hücre dışında uzun süre canlı kalamazlar.

 Afrika'nın ortası ve doğusunda, Amerika'nın ortası ve güneyi, Asya'nın soğuk bölgelerinde (dağlık) görülür. Tifüse, aşırı kalabalığın ve kötü hijyen koşullarının hakim olduğu cezaevleri ve mülteci kampları gibi yerlerde de rastlanır.20 bin civarı insanın bu hastalıktan hayatını kaybettiği bilinmektedir.

 Ebola Epidemisi

Ebola virüsü, insanlarda ve insan dışı primatlarda viral hemorajik ateş şeklinde ciddi hastalık formlarına yol açan virüstür.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 4. Risk Grubu Patojen olarak kabul edilmektedir.

Yaklaşık 5000 civarı insanın bu virüsten hayatını kaybettiği bilinmektedir.

 İyi Okumalar, kalınız sağlıcakla!