İnsan yaradılış itibariyle melek ve hayvanlardan farklıdır. Meleklerde akıl var, şehvet yoktur. Hayvanlarda şehvet var akıl yoktur.İnsanlarda ise Meleklerde bulunan akıl ve hayvanlarda bulunan şehvet vardır. Allah-u Teala böyle irade etmiş ve böyle yaratmıştır.

İnsan nefis taşıdığı için kendisinde bazı zaaflar bulunmaktadır, nefis terbiye edilmediği sürece bu zaafların etkisinde kalmaktadır.

Peygamberler insanlarda bulunan bu zaafları terbiye etmek için gönderilmişlerdir. Peygamberlik görevlerinden bir tanesi de budur, dolayısıyla nefis taşıyan her insan eğitime muhtaçtır eğitilmelidir.

İnsanlarda bulunan zaaflardan bir tanesi de nankörlüktür, nankörlük ise nimetleri gizleyip inkâr etmektir.

Allah-u Teala yüce ve mukaddes kitabımız Kur’anı Kerimde çeşitli Ayet-i Kerimelerde insanın nankör olduğunu haber vermektedir, örneğin Adiyad Suresi 6. Ayet-i Kerimesinde “İnsan öyle bir nankördür ki, başına gelen bir musibetten ötürü Rabbinin bütün nimetlerini unutuyor.” 

Hâlbuki insana bahşedilen sayısız nimetler vardır. Sahip olduğu bu nimetlere şükür edilirse nimetlerin artacağını Allah-u Teala haber vermektedir. İbrahim Suresi 7. Ayet-i Kerimesinde “Eğer şükrederseniz, elbette size (nimetimi) artırırım, eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir.”

Allah-u Teala mal, evlat, sıhhat, mevki, makam, ve benzeri bir çok nimetleri bahşetmiştir. Bunları saymak mümkün değildir. Allah-uTeala Nahl Suresi 18. Ayet-i Kerimesinde ‘Allah'ın nimetini saymaya kalksanız bile onu sayamazsınız. Allah affedicidir; merhamet sahibidir.’

Zaman, zaman insan kendisine verilen nimetleri unutabilmekte, bir musibetle karşılaştığında geçmişini unutup nerdeyse nefsi ve hissi hareketlere başvurmaktadır. Hâlbuki kişi bulunduğu durumu değerlendirdiği zaman, kendisinden daha aşağıda olanların durumunu göz önünde bulundurması Peygamber efendimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellemin tavsiyesidir.

Ayrıca psikolojik olarak empati yapması, yani başkasının yerine kendini koyarak hareket etmesi, daha akılcı bir davranıştır. Hikmet ehli şahsiyetler başkasının kusurundan önce kendi kusurunu araştırıp düzeltmek bir Erdemliliktir demişlerdir.

Yine bu zatlar tavus kuşunuda örnek göstermişlerdir, tavus kuşu rengarenk kanatlarıyla müreffeh bir şekilde arzı endam yaparken, gözleri, siyah ve tüysüz ayaklarına takılınca büsbütün gösterişi yok olur.

Çeşm-i insâf gibi Kamile (Olgun kişi)mîzân olamaz

Kişi noksanını bilmek gibi irfân olamaz

Her zaman, yapılan icraatların iyi yönüne bakmak lazım, tabiri caizse Bardağın Boş Tarafına Değil de,Dolu Tarafına Bakmak vicdani bir davranıştır. Halk arasında bir tabir vardır, yumurtayı avucumun içinde bile pişirsem tuzsuzdur demek, aklı selim sahibi kişiliğe sığmaz, olsa, olsa bu düşünce hasta aklın ürünü olur.

Hiç bir zaman ümitsizliğe kapılmamak gerekir. Mevlana’nın dediği gibi ‘Ne zaman gökyüzüne bir nefes bir dua gönderdin de, ardında onun karşılığı gelmedi’

İnsan sosyolojik bir varlıktır, hiçbir insanın tek başına hayatını sürdürdüğünden tarih bize bilgi vermemektedir. Bir toplum fabrikanın dişlileri gibidir, bu dişlilerde bir arıza meydana geldiğinde fabrika işlevini yetirmekte ve arıza gittikçe diğer üniteleride etkilemektedir. Tabiri yerindeyse bir toplumda yaşayan her sınıfın kendisine göre ayrı, ayrı sorumlulukları vardır.Bir toplumda sınıflar arasında anlaşma kaynaşma birleşme ruhu kaybolursa bütün bir toplum bundan etkilenir, sahip oldukları güzellikler varlıklar nimetler hatta hürriyetleri bile tehlikeye girer. Küçük bir mesele için nimetleri heba etmemek gerekir. Hiç unutmayalım ki şeytan boş durmamaktadır fitne ateşini körüklemektedir çünkü iblis Adem’in çocuklarını ifsat etmek için ahd etmiştir. O halde uyanık olmalı dikkat etmeliyiz. Küçük meseleleri büyütmemeli akıl ve mantık ölçüleri içeresinde hak ve hakkaniyetin yücelmesi için, çaba sarf etmek önemli ve gereklidir.

Habbe ( Tane ) için Kubbe yıkılmamalıbir pire için de yorgan yakılmamalıdır. Bir pire için yorgan yakmak akla ziyandır.