VANLILAR ALİ PAŞA'YI ANACAK

Burhan Ergin

Ermeni olaylarının arttığı bir dönemde Van Valiliği görevine atanan, kısa sürede kentte barışı, güvenliği, huzuru ve birlikte yaşama ortamını sağlayarak tüm toplumun sevgisini kazanan Van Valisi Ali Paşa ölümünden 112 yıl sonra anılıyor. Ermenilerin ve yabancı güçlerin yaşanan huzur ortamından rahatsız olmaları ve baskıları sonucu görevden alındıktan sonra İstanbul'a gemiyle gitmek üzere bulunduğu Batum iskelesinde Ermeni komitacı Alev Başyan tarafından şehit edilen Van Valisi Ali Paşa Van'da anılacak.

İsmi mahalle, okul, cami gibi çeşitli mekanlarda yaşatılarak ölümsüzleştirilen Van Valisi Ali Paşa, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından "Gençlik Geçmişiyle Buluşuyor" projesi kapsamında 25 Şubat Salı günü saat 10.00'da Van Devlet Tiyatrosunda düzenlenen etkinlikte çeşitli yönleriyle anılacak.

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (Van YYÜ) Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Araştırma Görevlisi Nilay Özeler Kanan'ın konuşmacı olarak katılacağı etkinlikte düzenlenen panele Van YYÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Bekir Koçlar, Dr. Öğretim Üyesi Ercüment Topuz ve Araştırma Görevlisi Uğur Bozkurt konuşmacı olarak katılacak. Müzik öğretmeni Suhyettin Balkan ve bağlama sanatçısı Tevhid Topal panelde Ali Paşa ağıtını seslendirecek.

Van Valisi Ali Paşa kimdir?

Van havalisinde yaşayan Ermenilerin, Fransız, Rus ve İngiliz siyasetine kanarak giriştikleri kanlı ayrılıkçı hareketlerin bölgeyi tehdit ettiği sıralarda, Ermeni meselesine vakıf olan Hakkâri Mutasarrıfı Ali Paşa, kendi talebiyle 18 Mart 1907 tarihinde Van vilayetine Vali olarak tayin edilir. Van vilayetinde bitme noktasına gelen devlet hizmetlerini yoluna koyarak, Hıristiyanlar ve Müslümanlar arasındaki ihtilafları, sulh yoluyla çözer. Van'da özlenen barışı ortamını sağlayan Ali Paşa'nın faaliyetleri, hedefleri Türk-Ermeni çatışması çıkarmak olan, Rus destekli Ermeni komitaların hoşuna gitmeyecek, Van ve kazalarında Müslümanlara karşı katliamlarını artırarak devam ettireceklerdir. Bu arada, Ermeni komitaların istediklerini yapmayan Ermeni vatandaşlar da, komitaların hedefi haline gelirler, Osmanlı Devletine ihanet etmeyen Ermeni asıllı Gevaş Kaymakamı Armarak Efendi, komitaların istediklerini yapmadığından, "Karahaç" çetesi tarafından katledilir.

Taşnak İhtilal Cemiyetinin, Van'da büyük bir Ermeni isyanı çıkarmak amacıyla Rusya'dan tedarik ettiği cephanelik, çete üyesi "Davit" adındaki bir Ermeni'nin pişmanlık duyarak Ali Paşa'ya bildiklerini anlatmasıyla ele geçirilir. Yedi Kilise mevkiinde, Kobanis Kilisesi ve Dere mahallesinde ikamet eden Taşnak  çetlerinin evlerinde yapılan aramalarda, 2 bin  tüfek, 5 bin bomba ve 50binden fazla tüfek fişeğinin yakalanması ile birlikte, Ermeni komitalarının niyetleri daha açık şekilde anlaşılır. Haçboğan çarşısında kendilerini ihbar eden Davit'le karşılaşan Ermeni komitacıları, Davit'e ateş açarak öldürürler. Davit'i korumak isteyen Müslümanlardan da sekiz kişiyi öldüren komitacılar, Ermeni mahallelerine giderek halkı Türklere karşı kışkırtmak isteyince, çıkan çatışmada otuz civarında Taşnak üyesi öldürülür.

Ali Paşa görevden alınır

Ali Paşa'nın, Ermeni çetelerine fırsat vermemesi, Avrupa devletlerinin hoşuna gitmediğinden, İstanbul Hükümeti üzerinde yaptıkları baskılar sonucu, 20 Ekim 1908 tarihi itibariyle, Vali Paşa görevden alınır. Ali Paşa'yı çok seven Van halkı, İstanbul'a telgraf çekerek, Paşa'nın göreve iade edilmesini isterse de, durum değişmez ve Ali Paşa Erzurum Revan üzerinden Batum'a giderek, ailesinin bulunduğu İstanbul'a deniz yoluyla gitmek ister. İstanbul'a hareket eden gemiye bineceği sırada, limanda pusuya yatan Ermeni komitacı Alev Başyan tarafından şehit edilen Ali Paşa, aynı gemiye tabutu konularak İstanbul'a götürülürken, Karadeniz de kopan fırtına sırasında gemi Sinop limanına sığınınca, cenaze Sinop Seyit Bilal camiine defnedilir.

Sinop Seyit Bilal camiinin girişinde bulunan kabir taşının üstünde "Van İlbayı (Valisi) Ali, Ermeni komitaları tarafından Batum'da öldürüldü" yazılıdır. Acı haber Van'a erken ulaşır vefalı Vanlılar, gözyaşlarıyla yolcu ettikleri Ali Paşa'nın hatırasına Ali Paşa ağıtını yakarak onun ölümsüzleştirirler.

Ali Paşa Ağıtı Osmanlı'dan günümüze kadar halkın bir vali için yazmış olduğu örneği olmayan tek ağıt olarak bilinmektedir.

Ali Paşa Ağıtı

Arpa ektim biçemedim

Bir düş gördüm seçemedim

Alışmışım soğuk suya

İssi sular içemedim

Allı gelin pullu gelin

Sana lira verem gelin

Bu güzellik sende varken

Beşi birlik dizdirme gelin

Ali Paşa giyer kürkü

Yarı sansar, yarı tilki

Ali paşayı vurdular

Harap olsun Van'ın mülkü

Üç atım var biri binek

Arkadaşlar kalkın gidek

Ali Paşa'yı vurdular

Yavrusuna haber verek

Karavanaya vurdular

Yüzbasilar darildilar

Darilmayin yüzbasilar

Ali Pasa'yi vurdular.