Geçmişten Günümüze Van Parkları

Araştırma-Haber  İkram KALİ

PARK NEDİR?

Şehir parkları, kent içinde, halkın gezip dolaşması, hoşça vakit geçirmesi için ağaçlandırılıp, çiçeklendirilerek özel olarak düzenlenen yeşil alanlara verilen genel isimdir. Parkların tasarımı her ülkenin, kültürel, iklimsel koşullarına, toplumsal geleneklerine ve boş zaman değerlendirme alışkanlıklarına göre değişir. Günümüzde spor yapmak, top oyunları oynamak, yarışmalar düzenlemek türünden aktif dinlenme türlerine olanak sağlayan parkların sayısı gitgide çoğalmaktadır

PARK VE ŞEHİR

Dinlenme, gezi parkları şehirleşme,  nüfus artışı ve çok katlı yapılaşma ile ihtiyaç haline gelmiştir. Bahçeli müstakil evlerin yerini çok katlı binalar, iş yerleri alınca kentlerde imar planları hazırlanırken kentte yaşayanların dinlenme ihtiyaçlarına parklar ile öncelik verilmeye başlandı.  Kentin ciğerleri,  doğal dengeleri sayılan parkların sayıları, büyüklükleri yeni yerleşim yerleri ile birlikte artış gösterir.   Bugün doğru planlanan bütün kentlerin orta yerlerinde, çok sayıda çiçekler, ağaçlar, hayvanat bahçeleri, gezi alanları,  su alanları, çocuk oyun yerleri olan devasa parklar, yaşam alanları yer almaktadır.

EN BÜYÜK PARKLAR

Şehir parklarının en eski örnekleri Pers krallarının av alanları ve Eski Yunan'daki açık hava toplantı yerleriydi.  Parklar özellikle 19. yüzyılda yoğun bir yapılaşmaya uğrayan kentlerin içinde temiz hava alınabilecek yeşil alanlar durumuna gelmiştir. Bu amaçla kurulan parklar arasında İngiltere'de Birkenhead Parkı (1844), Fransa'da Paris yakınlarında Boulogne Ormanı, ABD'de New York kentinde Central Park, Almanya'daFriedrich Wilhelm Bahçesi, Avustralya'da Melbourne Kraliyet Botanik Bahçesi, Japonya'da Kobe'deki  Akaşi Parkı bulunmaktadır.

PARK DÜZENLEMELERİ

Şehir parkları için en büyük tehlike çarpık yapılaşmadır. Özellikle yüksek sayıda göç alan gelişmekte olan ülke metropollerinde planlama eksikliği yeşil alan sıkıntısına neden olmaktadır. Çeşitli park düzenlemeleri vardır. Bahçe İslam da cennetin simgesi olmuştur. Burada en önemli öğe sudur. Havuz, fıskiye, kaskad gibi biçimler en başarılı olarak İslam bahçe mimarlığında kullanılmıştır. Bu, geometrik yanı ağır basan bir bahçe düzenlemesidir.

MİNİ PARKLAR

Mini park, halka açık küçük parklardır. Mini parklar genellikle tek arsa üzerine veya düzensiz arazilerde yapılır. Ayrıca büyük yapıların yanına halka açık alan gerekliliğinden dolayı yapılır. Mini parklar şehir merkezlerinde, banliyölerde veya kırsal yerlerde olabilir. Mini parklar küçük olmalarına rağmen yeşil alan ve dışarıda oturulabilecek bir alan oluştururlar. Çok fazla yerleşim yoğunluğuna sahip şehir merkezlerinde, küçük parklar büyük bazda dönüşümler yapılmaksızın yeni halka açık alanlar oluşturulabilecek tek seçenektir.

Dünyanın en büyük şehirlerini diğer şehirlerden farklı kılan bir özellik de şehirlerin içine kurulmuş parklardır. Bu parklar şehirlerin hem turistik merkezleri hem de akciğerleri olarak yıllar boyunca şehrin havasını değiştiren bir simge olarak öne çıkıyor.

DÜNDEN BUGÜNE VAN PARKLARI

Cumhuriyet sonrası özellikle 1930'lardan sonrası Van'da yapılan parkların dünden bugüne gelişimiyle yola çıkarak, Vanlıların hafızalarını tazeleyerek şehrimizin park tarihine kayıt düşelim.

Van Kalesi güneyinde Osmanlı dönemine ait eski Van şehri 1915 Rus işgali ve Ermeni isyanı sırasında yakılıp yıkıldı.1918'de Van'ın kurtuluşu sonrası muhacir olan Vanlıların bir kısmı küçük kafileler halinde yeniden memleketleri Van'a dönmeye başladılar. 1923'te Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Van yeniden il oldu. 1935 yılı resmi nüfus sayımına göre Van'ın merkez nüfusu 9.326'dır.1937'de yeni Van şehrinin kurulacağı yer üzerine dönemin Nafıa Bakanlığı tarafından Van'da alan araştırmaları yapıldı. Yeni Van şehri bağlar mevki denilen Van ovasının ortasında daha 5-6 bin nüfusu ile şekillenmeye başladı.  1930'lu ve 500'lı yıllar arasında Valilik, Hastane, Tekel,  Lise gibi kurum binalarıyla bir ucu eski, Devlet Hastanesi, diğer ucu eski Vali Konağı arasında bulunan alan içersinde iş yeri, otel, kamu binası, ev ve binalar ile yeniden imar edilmeye başlandı.

VAN'DA PARKLARIN YAPIMI

Ulaşılabildiğimiz yazılı ve sözlü kaynaklar da Birinci Dünya Harbi öncesi Van' da park olarak adlandırılan dinlenme, gezi yerinin varlığına dair bulgu ve bilgiye rastlamadık.  Kaynaklar Van Kalesi güneyinde yer alan eski, Van şehrinde oturan halkın şehrin doğusunda, bugünkü şehir merkezinin kurulu bulunduğu bahçelerde ailece piknik yapıldığını, insanların kırlara çıktığı anlatılır. Bunun yanı sıra yaz aylarında Vanlılar Edremit, İskele, Sıhke, Şamranaltı gibi bağlık-bahçelik,  suyu bol huzur veren yerlerde dinlenip eğlenirlermiş. Van'da parkların yapımı daha çok şehirde bahçeli evlerin yerlerinde beton binaların çoğalması, imarlı yapılaşmanın başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Ancak Van'ın nüfus artışı, şehirleşme hızına bakıldığında Van'da kişi başına  düşen yeşil alan, park yeterince yapılamamış,  yapılan parklar ise toplumun ve şehrin ihtiyacından uzaktır.

CADDE ORTASINDA PARK

1930'lu yıllarda dönemin Van Valisi Mithat Bey tarafından İl Özel İdare ve Belediye işbirliği ile mülkiyeti Vanlı aileler ait olan yerde Yeni Çarşı ismiyle iki tarafı kerpiç dükkânların sıralandığı (bugünkü Cumhuriyet Caddesi) cadde açar.  Açılan çarşı- orta yerinde mini bir park yer alır.  Fotoğrafı bugün elimizde olan tahta çitlerle etrafı çevrilen parkta şehrin eşrafı, memurlar fötrlü şık giyimli beyler çay içerek sohbet etmişler.   Van'ın ilk mini parkı Olarak burayı kabul edebiliriz.

VAN'IN İLK ŞEHİR PARKI

ŞEHİR PARKI:  Van'ın şehirleşmesinde ilk park bugünkü Merkez Bankası'nın yerinde 1940'lı yıllarda yaklaşık 2-3 bin metrekare alan üzerinde yapılan Şehir Parkı'dır. Halkevi bahçesi olarak yapılan, akasya,  söğüt, kavak ağaçlarının gölgelediği park uzun yıllar Kahveci Salman Çeviköz,  tarafından halka açık şekilde işletilmiştir.  1970'li yıllara kadar semaver çayı, meşrubat, dondurma satılan parkta yaz geceleri yerel sanatçılar sahne aldığı halk konserleri de düzenlenir.  Van'a konser için gelen dönemin ünlü sanatçıları da konserlerini bu parkta verirler.  Vanlı Kanuni Şahin Türkmen parkta milli bayramlarda askeri bando tarafından konser verildiğini anlatır. Van'ın  tek buluşma, nefes  alma, gölgelenme, dinlenme  yeri olan Şehir Parkı 1970'li yıların sonunda istimlâk edilmesi  sonrası  ağaçları kesilerek bugünkü Merkez Bankası binası  yapılmıştır.

İKİNCİ ŞEHİR PARKI:  1940'lı yıllarda mülkiyeti İl Özel İdaresine ait olan iki katlı, bodrumlu dönemin mimari özelliklerini taşıyan bina yıllarca Vali konağı, daha sonra Kız Enstitüsü en sonunda da İl Halk Kütüphanesi olarak hizmet verir. 1973 yılında  bağımsız  seçilen  Van Belediye Başkanı Tayyar Dabbağoğlu valilik ile belediye arasında yürüttüğü görüşmeler sonrası mülkiyeti Özel İdare'de kalmak üzere içinde Vangölü şeklinde havuz, etrafında yerli meyve, akasya ve söğüt ağaçları bulunan bu alandaki binayı yıkarak peyzaj düzenlemesi sonrası burayı Şehir Parkı ismiyle Van'a park olarak kazandırdı.  İkinci Şehir Parkı Ergül Koç ve Ahmet Erkalay tarafından uzun yıllar işletildi. 2008 yılında Özel İdare ile Belediye arasında yapılan protokol ile parkın mülkiyeti belediyeye devredildi. Şehir Parkı AK Partili Belediye Başkanı Burhan Yenigün tarafından hazırlatılan peyzaj projesi ile bugünkü görünümüne kavuşturuldu.. 2009 yılında Şehir Parkı'nın ismi bir mahalle muhtarının yazılı talebi üzerine BDP'li Belediye meclis üyeleri tarafından değiştirilerek Fekiye Tayran Parkı'na dönüştürülmüştür. Şehir Parki ismi parkta yaşanan şehrin ortak anılarıyla silinmiştir.

KURTULUŞ PARKI: Kazım Karabekir Caddesi üzerinde bulunan parkın yerinde daha önce kerpiçten çok sayıda müstakil ev bulunmaktaydı. 1974 yılında Belediye Başkanı Tayyar Dabbağoğlu belediye meclisinde aldığı kararla evlerin yerlerini istimlâk ederek park olarak yapılmasını kararlaştırdı. Tartışma,  gürültü, şikâyetlere sonrası evler yıkılarak yerine Kurtuluş Parkı yapımı başlatıldı. Parkta yapım sırasında Karayolları 11. Bölge Müdürlüğü sahasında dikili çamların bulunduğu alana yeni idare binası inşaatı yapılması nedeniyle çam ağaçları dozerlerle sökülerek kamyonlarla Kurtuluş Parkı içinde açılan çam çukurlarına dikilir. Bu arada Salhane' den  ( mezbahane) hayvan kanları getirilerek dikilen çam ağaçların diplerine dökülür.  Sıkı denetim, sulama ve bakım ile çam ağaçlarının tamamı dikildiği yerlerde kök salarak bugüne ulaşmıştır. Tayyar Dabbağoğlu Kurtuluş Parkı uygulama projesi kapsamında parkın orta yerine 1915'te cephede mühimmatı tükenen askerlere Van'dan gönüllü mühimmat taşıyan 120 Vanlı Kahraman Çocukların mücadelesini ölümsüzleştiren anıt dikmiştir.  Anıtın kaidesinin çevresinde Vanlıların yaşadığı seferberlik, muhacirlik ve kahramanlılıkları tasvir eden kabartma rölyefler bulunmaktadır.   Bakımsız görünümde olan Kurtuluş Parkı 2013 yılında BDP'li Belediye Başkanı Bekir Kaya tarafından hazırlatılan projeyle yeni bir görünüme kavuşturulmuştur. Ancak anıtın heykeltraş tarafından hikayesine ve amacına uygun şekilde yeniden yapımına ihtiyaç bulunmaktadır.

DABBAOĞOĞLU PARKI:  Hazreti Ömer Cami önünde bulunan, şehre güzellik katan, nefes aldıran park 1975 yılında dönemin belediye başkanı Tayyar Dabbaoğlu tarafından Van'a kazandırılan 3'cü park olmuştur. Sıhke ve İskele caddelerin beşyol ile  kesiştiği ada  alanda  yer alan kerpiç ev ve dükkanların, Kurdoğlu Petrolü'nün çevrelediği yarımadayı  belediye meclisi kararıyla istimlak eden Dabbağolu DSİ Bölge Müdürlüğü'nün Sıhke gölü çamlığından dev  çam  ağaçları taşıtarak  ve dikilen diğer ağaçlarla  burayı park olarak Van halkının hizmetine  sunmuştur.  Ancak ömrü parkın açılışını görmeye vefa etmeyen Tayyar Dabbağoğlu'nun isimi daha sonra bu 1978 yılında parka verilmiştir. Park Aydın Talay döneminde bir kısmı yer altı girişi için bozulmuş.  2008 yılında AK Partili Belediye Başkanı Burhan Yenigün tarafından hazırlanan peyzaj projesi ile yenilenerek bugünkü görünümüne kavuşmuştur.

ATATÜRK KÜLTÜR PARKI:   Van Kalesi Doğu tarafında,  eski Van şehrinden Tebrizkapı yönüne yer alan parkın yerinde kerpiç evler bulunmaktaydı.  1975 yılında evlerin yeri Belediye Başkanı Tayyar Dabbağoğlu tarafından istimlâk edilerek evlerin yeri park alanına dönüştürüldü.  Dabbağoğlu vefat edince Belediye Fen İşleri Müdürlüğü görevinde bulunan Mustafa Çohaz seçimlere katılarak 1984 yılında Refah Partisi'nden Van Belediye Başkanı seçildi. Daha sonra ANAP'a geçen Mustafa Çohaz, 1989 yılına kadar bu görevini sürdürdü. Park Çohaz tarafından yapılan düzenlemelerle Atatürk Kültür Parkı ismiyle Van'a kazandırıldı.  Kötü görünümünde olan park 2012 yılında BDP'li Belediye Başkanı Bekir Kaya tarafından hazırlatılan peyzaj projesiyle park yeni görünümüne kavuşarak aynı yıl halkın hizmetine açıldı.

 AHMED-İ HANİ PARKI: Eski Kapalı Sebze Hali, Tablacılar ve eski Buğday Pazarı alanında bulunan bütün iş yerleri istimlak edilerek Refah Partili Aydın Talay tarafından yıkılmış yerine belediye hizmet binası ve otopark yapımı planlanmış Ancak bundan vazgeçilerek daha sonra boş alana dönemin belediye başkanı Burhan Yenigün tarafından  Ahmed-Hani  ismiyle park   yapılmıştır.  Park bakımsız bir görünüme sahiptir.

YAŞAR KEMAL PARKI: İskele sahilinde eski Toprak Mahsulleri Ofisinin bulunduğu alanda Demokratik Halk Partili Belediye Başkanı Şahabettin Özaslaner tarafından 2003 yılında Van'a kazandırılmıştır.  Zaman içinde kötü görünüme bürünen parkı BDP'li Belediye Başkanı Bekir Kaya tarafından 2010 yılında bir projeyle yenilenerek çocuk oyun bölümleriyle birlikte vatandaşların hizmetine açılmıştır.

VAN BELEDİYESİNE BAĞLI PARKLAR

SODES Çocuk Oyun Parkları               2012

Edremit Kocaeli Dostluk Parkı            2012

Cevdetpaşa, Alipaşa, İskele, Abdurrahman Gazi Mahalle  Parkları